Thursday 21 July 2011

Resensi Buku (4)

ASAL USUL NI SI RAJA BATAK


Mangihuthon torsa ni angka natuatua najolo, anak silitonga do si Raja Batak, adong do hahana na margoar si Raja Asiasi, jala anggina margoar Raja Jau. Amang nasida n

atolu margoar Eng Domia; margoar huhut Ompu Raja Bonangtua; Ompungna ma Eng Banua. Anggo udutna tu ginjang dang adong be na umbotosa, mythos (hahomion nama i; ai hurang dope parsaoran di tingki i tu luat na asing, dongan bangso na di luar ni halak Batak.

Alai adong do na mandok, na lae ni Raja Siam do si Raja Batak. Ditingki parpudion, dung lam bungka pardomuan tu Indonesia on dohot tu luar negeri, lam diboto halak ma adong do na suman kebudayaanna tu kebudayaan ni halak batak; i ma songon margamarga di Lampung, halak Dayak di Kalimantan dohot halak Toraja di Sulawesi. Di Pulo Palawan Philipina pe adong do na mandok halak Batak nasida.

Huroha di tingki i, dihamamasa ni parserahon ni jolma sian Siam, adong do na marlayar tu Philipina, Kalimantan, Sulawesi, Sunda dohot Lampung, jala na marlayar tu Sumatera Utara ima Eng Domia (Ompu Raja Bonangtua) rap dohot anakna Raja Asiasi, Raja Batak dohot Raja Jau. Disura roha di Aru ma nasida mandarat, sian i ma lam morotorot tu pedalaman hirahira di parbalohan ni Gayo, Alas, Tano Batak dohot Tano Doli na margoar tingkion tano Jau.

Sian i borhat ma Raja Asiasi dompak Alas dohot Gayo, si Raja Batak manuju Pusukbuhit mamolus Karo-Dairi-Parbuluan sahat tu Sianjurmulamula. Ia raja Jau laho ma dompak tano Doli.

Anggo Eng Banua ompung ni si Raja Batak rap dohot laena Raja Siam simatua ni Raja Batak tinggal do di banua Siam.
Dipungka Raja Batak ma parhutaanna di Sianjurmulamula, dipajongjong ma jabuna, diula porlakna, dibahen pargadonganna, parturan dohot parsabaan.
Dung manang sadialeleng Raja Batak manosor di Sianjurmulamula, sorang ma di bortian anak lahilahi dibahenma goarna “Toga Datu”. Dung dapot tingkina martinodohon Toga Datu sorang ma muse anak paidua, dibahenma goarna “Toga Sumba (Raja Isumbaon)”, jala anakna siampudan dibahenma goarna “Toga Laut”.

Di na laho matua si Raja Batak, dipasahat do pusaka tu anakna na tolu i. Tu Toga Datu dipasahat ma “Pustaha Surat Agong” namarisi “hadatuon, habeguon dohot pangulubalangon”, tu anakna paidua Toga Sumba dipasahatma “Surat Tombaga Holing” namarisi ruhutruhut ni Uhum dohot Harajaon. Tu anakna siampudan dipasahat parbinotoan “Parhobolon, habaranion dohot habeguon”.

Pomparan ni Toga Datu na margoar muse Guru Tateabulan ima sude margamarga na adong di Borbor Marsada dohot Lontung.

Pomparan ni Raja Isumbaon ima sude margamarga di pinompar ni Tuan Sorimangaraja: Nai Ambaton/Ompu Raja Nabolon, Nai Rasaon/Raja Mangareak dohot Nai Suanon/Tuan Sorba Dibanua.

Pomparan ni Toga Laut na laho tu Karo, Alas dohot Gayo gabe marsada dohot pomparan ni Raja Asiasi, masuk margamarga na adong di Alas dohot Gayo; ima marga Sekedang, Selian, Ciberou, Pinem, Munte, Karo di Alas; jala marga (mergo) Ciberou, Bobasan (Batak na 27), Melala d.n.a di Gayo.

Jolma na asing sipaingan tombak na humaliang Sianjurmulamula naung adong hian do dapot si Raja Batak. Alai di tombak na longolongo do ingananna. Pungupungu do nasida maringanan nang mardalani pe; baoa, boruboru nang dakdanak huhut patioptiop giringan napinaulina sian bulu laho mangalului sipanganonna, ima tumbur ni hau manang uraturat na dauk, bulungbulung na poso (punsu ni hau) bungana manang parbuena pe. Diburu nasida do binatangbinatang harangan, pidong manang dengke sian sunge manang tao. Ndang boi jonohan ni halak ro i nasida, pintor hatop do maporus tu tonga tombak i, mangalo do molo targogot. Jadi tung soadong do pardomuan ni si Raja Batak dohot angka anakna i tu halak na asing.

2. GURU TATEABULAN DI SIANJURMULAMULA

a. Toga Datu manjalo pusako sian tulangna.

Dung timpas dolidoli Toga Datu, tarsingot ma ibana tu ompungna Eng Banua dohot tulangna Raja Siam na di taripar ni laut di tano sihadaoan; tarlobi ala soadong boru na boi olionna di ingananna i, sai adong ma i siboru ni tulang na boi siadopan ninna rohana, dibatahon ma i tu amana si Raja Batak.

Diantusi amana do sihol ni anak na i, dibuhulma ari na denggan, diborhati ma anakna i dohot bohal di tongan dalan songon i nang sinjata dohot partahanon, pangulimaon. Dipatorang ma angka sibolusonna di darat nang di laut pe.

Nepnep urukuruk do pardalanan na i, lanlan aek toba, di darat so adong dalan na rundut, di laut pe sonang roha. Mansai las do roha ni tulangna i dohot sude tondongna di haroro ni Toga Datu. Naso tupa longkang nian berena i sian lambungna ala sihol ni rohana. Alai dung dirimangrimangi Toga Datu na so adong be boru ni tulangna i na suman todoonna boanonna mulak tu Sianjurmulamula, dipangidohon ma tu tulangna i asa diloas ibana mulak mandapothon amangna, sotung matua amangna i andorang so mulak dope ibana.

Diantusi tulang na i do na tarjepol roha ni berena i dohot sihol ni rohana tu amana, diborhati ma berena i dohot barang pusako harajaon dohot hadatuon. Dilehon ma boanonna:
1. Hujur Siringis, hujur Jambarbaho, sanggul ni bujing, talitali ni doli, pasahatonna tu anakna turun temurun na so tupa mago.
2. Batu martaha, pompang bala saribu jala tulak bala saratus.
3. Dua tintin sipajadijadi, jadi tu situmudu jadi tu sialang jadi tu sijagoa dohot tu anak ni tangan.
4. Pungga haomasan sipadilatdilatonna molo male dihilala.
5. Ontong ma dilehon angka barang pahean, jala diajari beha pamangkena dohot pangulahonna.

Dipasupasu ma ibana asa gabe torop mabue, jala asa didongani sahala ni tulangna tongtong. Dung hot ripe ho, hatop do tuaon ni tondim ripem, anak na marsahala do muse anakmi jala marharajaon.

Diparborhat ma berena i dohot solu sioloi ajar, na marholehon si bulung bira pargoligoli siamak pandan jala partahutahu siantuk na risi. Dipataru sahalak sangkar soanak lahi, ulubalang parompuan. Nepnep ma laut dibolus di atas ni saniangnaga laut di toru ni saniangnaga langit, sahat ma nasida mardonokhon pulo Aru, sian i masuk tu pulo Morsa.

Mulak ma napataruhon i mamboan solu sioloi ajar tu tano Siam. Toga Datu pe mulakma tu Sianjurmulamula mamboan sude pusako na nilehonni tulangna i, mamolus tombak nalimuton dohot tombak longolongo.

Dina sahat ibana tu Sianjurmulamula, nunga tarulang hutana i dapotsa, ai naung mate do hape si Raja Batak jala anggina si Raja Isumbaon nunga pinda manosor tu pat ni dolok Pusukbuhit, ima Pangururan nuaeng on.
Anggo barita ni Toga Laut dang adong diboto ibana, disura roha na ihut do ibana laho manadingkon Sianjurmulamula dompak tano Karo/Alas.

b. Sibasoburning dongansaripe ni Toga Datu.

Dipagopas Toga Datu ma parik ni hutana i, dipajongjong ma balebalena, diula porlakna disuani dohot suansuanan na boi panganon; gadong, suhat, gaol, tobu d.n.a. Dibahen do porlak sisoding panuanan ni na hushus, rugirugi, banebane, bonangbonang, saesae. Disuani do huhut ragam ni pulungan ubat, pagar, dorma sitogu harihir d.n.a. Ganup ari sai laho do ibana mandulo porlakna i, dibahen do disi undungundung panisioanna.
Adong do sahalak na marbaju, boru ni jolma sipaingan ni tombak na disi na ro jumonok tu porlakna i. Dipamanatmanat ma porlak i, godang ni sipanganon, uap ni na hushus dohot na angur. Lam didalani ma porlak i; diida ma Toga Datu namanisio di undungundungna i.

Dipaula so diida Toga Datu do sude, alai dipasang ma dorma sitogu harihir, gabe somabiar be boruboru i gabe lam dipajonok ma tu Toga Datu. Dung manang piga hali songon i, diboan Toga Datu ma boruboru i tu jabuna. Diajari ma taringot tu parhataan dohot paradatan alai dang ditiopi boruboru i, diloas do mulak tu natorasna.
Dung manang sadia leleng songonsongoni, lam togu ma holong ni rohanasida. Dipangido boruboru i ma asa marbulan Toga Datu paboa na so tupa bolongkonnonna ibana manang dohononna na mapultak sian bulu; ai lam dao nama natorasna sian ibana molo saut gabe ripe ni Toga Datu. Dioloi Toga Datu ma marbulan, gabe diboan ma boru i tu jabuna, patop mangan ma nasida.

Hatop do ditua deba boruboru I, dipaboa ma pangkilalaanna tu Toga Datu. Gabe tubu ma roha ni Toga Datu manungkun partuturan ni boruboru i, dipaboa ma goar ni amangna Sibasoburning, jadi boruboru i gabe boru Sibasoburning ma ai matua goar ni amana do gabe marga ni ianakkonna.

Didok boru Sibasoburning ma tu Toga Datu: “Nunga marbulan ho, nunga top mangan hita, nunga adong boaboa na denggan paboa ro ma panggabean parhorasan, ba dang Toga Datu be goarmu, dohot ma Guru Tateabulan ai ditea ho do bulanmu na tu ahu”. Olat ni i, sai Guru Tateabulan nama goar ni sinondukna i dijou boru Sibasoburning.
Hu ma dibulanna, gok ma di taonna, sorang ma anak nasida baoa dibahenma goar tulutna “si Raja Miokmiok”.

Tolu bulan dope sorang si Raja Miokmiok, nunga ditua deba muse boru Sibasoburning, gabe diadiaon ma rohana. Alai ro do boaboa ni Mulajadinabolon paboa halak na tarbarita do muse na dihiringan manuk, halak na marsahala, taluhonna do jolma, begu nang binatangbinatang pe. Dung tiur haroanna pinarporhas, dibahen ma goar ni anakna i “Sariburaja”, boruna i “Siboru Pareme”.

Dilaonlaon ni ari, tubu dope tolu nari anak nasida, dibahen ma goar ni paitolu “Limbong Mulana”, paiopat “Sagala Raja”, jala pailima “Malau Raja”. Sorang dope sada nai boruna i ma namargoar Siboru Bidinglaut na gabe sombaon jonok tu pulo Malau di Simanindo. (Torsa no 20)

3. RAJA UTI (RAJA HATORUSAN)

Di na humodohodo boru Sibasoburning, marende ma pidong patiaraja di dangka ni hariara dongdong, baringin tumburjati, siksak ma dohot hilap, mardurum ma ronggur sibola nanggar, dung i hu ma dibulanna, gok ma ditaonna, topak ma na dibortian sada dakdanak lahilahi. Alai hurang do pangarumang ni dagingna, ai jempek do tanganna dohot patna, hira na soadong do tahe idaon.
Tangis ma boru Sibasoburning marnida sinuantunasna i, alai diapuli Guru Tateabulan do ripena i, ai naung dipalumba Mulajadinabolon do tunasida dinamambahen pagar parmeme i.

Dipagodanggodang nasida ma anakna i, simbur do magodang jala hatop do malo marhatahata, alai dang boi nanggo hundul, sai songoni do modom miokmiok, ido umbahen didok Siraja Miokmiok; nadeba mandok “Siraja Gumelenggeleng”.

Dung magodang Siraja Miokmiok, dipangido ma tu inangna boru Sibasoburning asa ditaruhon ibana tu punsu ni dolok Pusukbuhit asa boi sian i ibana martonggo tu Mulajadinabolon. Dipeakhon inana i ma ibana di bona ni hau piupiu tanggule asa adong parbuena na madabu i bahen panganonna. Dilehon ma dohot pungga haomasan asa adong padilatdilatonna. Disima ditonggohon Siraja Miokmiok asa marpanatap Mulajadinabolon manggohi pangarumangi ni dagingna. Dioloi Mulajadinabolon do pangidoanna, lam marganjang ma tanganna dohot patna i, alai tubu ma ihurna songon ihur ni bajonggir jala adong ma hulinghuling na nipis padomuhon ruas ni tanganna dohot ruas ni patna tar songon habong ni haluang.

Martonggo ma muse Siraja Miokmiok. Boasa tung songon i pambahenan ni Mulajadinabolon tu ibana, najolo hurang pangarumangi ni dagingna hape ia nuaeng nunga gabe lobi. Dipatorang Mulajadinabolon do tu ibana, ingkon songoni do pangarumangi ni dagingna asa unang boi ibana marsaor dohot jolma manisia, ai gabe malim do ibana na patorushon pangidoan ni manisia tu Mulajadinabolon dohot sipatolhas tona ni Mulajadinabolon tu jolma manisia, alani i margoar ma ibana Raja Hatorusan manang Raja Uti.

Dipauli Guru Tateabulan dohot boru Sibasoburning pantangan di ingananna di bona hau piupiu tangke i. Ulok bagandingtua nama donganna disi dohot bujonggir, untunguntung na bolon, leangleang mandi. Dang adong be naboi mamereng Raja Hatorusan manang ise ia so holan Guru Tateabulan dohot boru Sibasoburning dohot anggina Tuan Sariburaja.
Dilului Sariburaja do hahana i tu punsu ni Pusukbuhit, diida ma naung adong do ripena margaor “Siboru Lindungbulan” boru ni Ömpu Tuan Bataraguru. Dipaboa ma tu Sariburaja naung dibahen Mulajadinabolon goarna Raja Hatorusan si Raja Uti, raja so haliapan raja sohalompoan. Ditonahon ma asa adong sian pomparanna mambuat goarna dohot goarni harajaonna Raja Hatorusan i, anggo ibana laho borhat nama sian i tu inganan sipatuduhonon ni Mulajadinabolon. Dang hea be dibereng halak Raja Hatorusan i, alai anggo baritana sai muapmuap do ro di dia, didok do ibana na so olo mate, na so olo matua.

Dung dapot tingki na binuhul ni Mulajadinabolon, habang manang munsat ma Raja Uti tu ujung ni Barus na margoar huhut ujung Aceh, ala diparbalohan ni Barus dohot Aceh do ingananna i di holangholang ni Aek Uti siamun dohot Aek Uti hambirang. Dipauli ma disi bale pasogitna, parsantian dohot langgatan pameleanna. Holan Raja Uti do maringanan disi dihaliangi angka ulubalangna, angka i ma sialap hata dohot sipasahat tona ni Raja i tu angka nirajaanna. Humaliang huta i adong do tolu lampis panjagana, lampis parbagasan ima ragam ni pandoit na marhabong songon daldal, harinuan, altong, naning, d.n.a. Lampis paduahon angka binatang na marbisa, hala, lipan, ragam ni ulok namarbisa d.n.a. Lampis parduru i ma angka binatang panoro, babiat, gompul, gaja d.n.a, jala di aek Uti siamun dohot hambirang nang dompak laut adong do angka buea nabontar.

Dang adong jolma nanirajanna boi mamereng bohina, alai sar do baritana tu sude luat, rade do jolma naniarjanna mangoloi parentana dohot tonana. Molo adong namasa, isara haroro ni logoniari rangga puri matutung, mangido udan paremean, padao bala dohot sahitsahit, Raja i do utusan martonggo tu Mulajadinabolon.
Dihaporseai nanirajanna i do na so ra matua jala na so olo mate Raja Uti ala soadong na boi marnida. Alai sian pangulimanna tiris do muse torsa, adong do manang piga sundut Raja Uti, holan na tubutubu gaol do, dang adong na umboto pargantian nasida.
Songon on ma didok sundutnasida:
1. Raja Miokmiok, Raja Hatorusan I, Raja Uti I, ripena boru Lindungbulan
2. Datu Pejel, ima Raja Uti II, ala tibu do ibana mate gabe ripena ma wakil maniop harajaon i, digoari Raja Uti III.
3. Datu Borsakmaruhum anak ni Datu Pejel ma muse Raja Uti IV dung magodang ibana.
4. Datu Altongniaji ma muse gabe Raja Uti V.
5. Guru Longgam Pamunsak ma gabe Raja Uti VI; jala
6. Datu Mambangdiatas na mambuat boru Mompul Sohapurpuron ma muse na gabe Raja Uti VII, na parpudi, ima na pasahathon sahalana dohot harajaonna tu Raja Manghuntal, Si Singamangaraja I.

Songon on ma torsana:
Marsalisi do Si Singa Mangaraja dohot namboruna Nai Hapatia sian Muara dohot Nai Paltiraja sian Urat. Di dok namboruna i ma: Ünang tung gaja ma diboan ho, anggo bodil do, adong do bodil alo ni bodil!
Laho ma Si Singa Mangaraja mangalului huta ni Raja Uti tu Barus ala diboto adong gaja hundulanna. Longang do sude ulubalang ni Raja Uti ala boi Si Singa Mangaraja tolpas tu huta i, mamolus panjagaan ni gaja, babiat binatang panoro, angka ulok dohot binatang na marbisa, songon i nang angka pandoit, ai soadong hea na boi mamolus i. Ro ma dohot boru Mompul Sohapurpuron mandapothon, dipaboama naung opat ari laho Raja i marparau, alai dipahundul do nasida di jolo jabu asa jolo marpaiogon nasida.

Dialamat Si Singa Mangaraja do na laho Raja Uti tu bungampara (songkor) ni jabu i, gabe disuru ma naposona paboahon tu jabu asa siganjang ak dilului ingkau ni Si Singa Mangaraja atik pe nunga dipature naposo ni Raja Uti lompan ni halak i di toru.
Ditogihon ripe ni Raja Uti ma Si Singa Mangaraja nangkok tu jabu marsipanganon, anggo angka donganna di alaman do nasida mangan. Dipahundul ma Si Singa Mangaraja di atas lage di halangulu, manghunsande ma ibana tu tiang. Dung rade sipanganon, disintak ma ingkau siganjang ak i tu ginjang laho manganhon, alai laos diserbeng do dompak songkor, gabe jumpangma panonggorna dohot Raja Uti, ai ditingkir Raja Uti do sian ginjang manang na tutu olo Si Singa Mangaraja manganhon ingkau gadong i. Mijur ma RajaUti sian songkor gabe mangkatai ma nasida.

Dipaboa Si Singa Mangaraja ma sangkapna naeng mangalap sada gaja pahanpahanan ni Raja i; “Boi do lehononku gaja i tu ho alai ingkon ho do mamboan talina jala ingkon jolo pasahatonmu do tu ahu nahupangido on”. Lului ma diahu:
1. 1. Sada horbo tunggal, sihalung jala namarngingi di ginjang
2. 2. Sada bulung ni ri, bidang na sabulung gaol
3. 3. Sada pungga namarimbulu
4. 4. Sada lote namarlailai
5. 5. Sada tali ni hoda sian rihit
6. 6. Sada hambing tunggal sipitu tanduk
7. 7. Sada jolma namarsaongsaongkon pinggolna jala namarsabesabehon susuna

Mulak ma Si Singa Mangaraja mangalului pinangido ni Raja Uti. Dapotsa ma lote namarlau di Pangururan Samosir, jolma namarsaongsaonghon pinggolna jala marsabesabehon susuna di Simalungun, hambing tunggal sipitu tanduk sian Uluan, tali rihit sian Raja Sijorat Sitorang, pungga namarimbulu sian Laguboti, bulung ni ri sabulung ni gaol sian Sianjur Humbang dohot sada horbo tunggal sihaluang na marngingi di ginjang sian Silindung. Diboan ma i saluhutna tu jolo ni Raja Uti, dipatorang ma lapatan ni i sadasada.

Ala boi do diulahon sude pangidoan ni Raja Uti, dipasupasu Raja Uti ma Si Singa Mangaraja, ai nunga tutu ibana ma naminiahan ni Debata. Dipasahatma pusako harajaon tu Si Singa Mangaraja.

Piso gaja dompak, piso solam Debata na gabe pusaka di Raja Si Singa Mangaraja turuntemurun, lage haomasan, tabutabu sitarapullang, bunga na so ra malos.
Marpadan ma nasida na so tupa paboaonna pangarumangi ni bohi ni Raja Uti agia tung tu ise. Molo diose padanna i pintor mulak do tabutabu i tu Raja Uti, sitarapullang laptanna: sian i dalan na ro sian i do dalanna mulak. Dung masiunduhan di padan i, mijur ma Si Singa Mangaraja tu alaman, ditogihon ma donganna i manali gaja i sada, laos mulak ma nasida tu Bangkara.

Hape ditongan dalan i, andorang so sahat dope nasida tu Bangkara, sian na so tinuntun ni Si Singa Mangaraja, dihusiphon ma tu Raja Sijorat pangarumangi ni bohi ni Raja Uti, gabe habang ma mulak tabutabu sitarpullang i tu Raja Uti. Sar ma barita ni Raja Uti tu sude desa na ualu, marujung ma dohot harajaonna jala Raja Singa Mangaraja ma singkatna gabe raja ni halak Batak.

1. TUAN SARIBURAJA DOHOT ANGKA RIPENA

Tolu bulan dope naung sorang Raja Miokmiok, nunga ditua deba muse boru Sibasoburning. Dung i hu ma dibulanna, gok ma di taonna, sorang ma muse anakna paiduahon pinaporhas. Rap tubu do ibana dohot iponna, sisilonna pe dohot obukna nunga ganjang, dibahen nasida ma goarna “Sariburaja” jala boruna i margoar “Siboru Pareme”.
Magodang ma Sariburaja gabe sangkar dolidoli, nangkok ma ibana tu punsu ni Pusukbuhit, tinggal ma ibana disi tolu ari tolu borngin. Ditingki i mangilulu ma dagingna gabe daging na imbaru, na marsahala, na so boi taluhonon ni jolma, binatangbinatang manang begu laos pe taho.

Tubu ma rohana mamereng inganan humaliang luat i. Dinangkohi ma dolok Simanabun, dituati rura Tambunrea mamolus tombak nalimuton dohot harangan rimbunrea. Madangadang ma ibana sahat tu Barus, dapotsa ma disi bosi nasa horbo balgana di gadugadu Sitanggor, binanga buarbuar di ondingonding ni dolok. Suman tu horbo, martanduk, marpinggol jala marihur. Margoar do bosi i pantar bosi, pongatpongatan bosi, pangutpangutan bosi, bosi marihur, bosi malela. Dibuat ma ateate ni bosi i boanonna, jala disurathon ma goarna di atas ni batu i dohot agong.
Pangolion ni Sariburaja

Nunga tang daging ni Sariburaja, jumpang ma tingkina naeng mambuat boru. Ro ma Nan Tarduhir mangalapi ibana asa nangkok tu Pusukbuhit mangkatai tu Nai Mangiringlaut, boru ni Balabulan. Disura roha, boru ni jolma sapaingan di Pusukbuhit i do i. Dipatop Nan Tanduhir ma Sariburaja dohot Nai Mangiringlaut gabe marsaripe. Diboan Sariburaja ma ripena i tuat tu toru alai dang tu Sianjurmulamula diboan, manosor do nasida tu Pariksabungan. Dipajongjong ma disi jabuna, dipauli ma rumbi sian batu panimpanan ni barang pusaka pauseang nabinoan ni Nai Mangiringlaut, i ma: piso ranggajuma, hujur tombak di langit, batu martaha pompang bala saribu tulak bala saratus, tintin sipajadijadi, pungga haomasan, sande huliman, tajom bara, bodil tarsardopur, giringgiring sianting sabungan na mariaingmarloing. Ditutup Sariburaja ma rumbi i dohot hadatuonna holan ibana do dohot Nai Mangiringlaut na boi mambungka, i ma na margoar “Batu hobon”.

Hatop do ditua deba Nai Mangiringlaut, matoras ma eme binoanna i. Nunga tang nang Siboru Pareme laos soadong na marhaseangkon. Laho ma ibana tu Pariksabungan manopot ibotona Sariburaja. Nunga melengeleng rohana mida ibotona i, gere pangkataionna, peut so peut dibahen abitna, sumadoasadoa dibahen pardalanna. Hinata pe bira dohot latong, hapegani dos do rintopna. Gabe manuan bulu ma nasida di lapanglapang ni babi, patuat na so uhum ma nasida mangulahon na so jadi. Hambol ma pat ni Siboru Pareme ala ni utiutianna i, tamba ari tamba tarida ma nabinoanna i.

Sar ma barita, pur ma alualu tu pinggol ni Guru Tateabulan dohot anakna Limbongmulana, Sagalaraja dohot Malauraja. Mangasup ma anakna na tolu i ingkon mamusa Sariburaja ala dibahen haurahon.

Dipasurut Sariburaja ma langkana martabuni tu tomabak na di Pusukbuhit. Alai ala naung mangilulu i dagingna dang adong dihabiari agia begu aha sude do tunduk mamereng ibana. Ro do bodat Sijumboljumbol manarui parbue ni hau dohot situak ni loba bahen balanjona. Ro do babiat Sibolang gabe hundanganna songon panangga, tusi ibana lao tusi do diihuthon gari modom didongani do Sariburaja pola dibahen songon ripena. Nang sihulambak golanggolang jolma so begu didongani do songon jolmana. Sapala naung pur barita ni sibaoadi sahat ro di dia ninna rohana do.

Nunga dirimpu angka anggina i naung mate Sariburaja ala so hea be mumbol alai dang sonang dope roha ni anggina na tolu i. Dialap ma ibotona Siboru Pareme sian Pariksabungan diparadae ma dahanon pitu solup, sada hudon na metmet, sada sonduk, sada raut sidila ni ilik. Dipaksa ma ibotona i mangihuthon nasida tu tombak na limuton harangan longolongo. Marsomba do ibotona i manopoti salana mardongan iluilu mabakbak, alai dang dioloi Limbongmulana dohot anggina nadua i somba ni ibotona i, saut ma borhat nasida. Ganup maradian nasida, sai didekdekkon Siboru Pareme do sobuon asa adong ihuthonon ni Sariburaja mangalului ibana. Sahat ma nasida tu harangan Batu Martindi di dolok ni Sabulan. Dipauli ma lapelapena so mardorpi dohot marpantar, disi ma ditadingkon nasida Siboru Pareme dohot bohalna i.

Mulak ma nasida sahat tu Sabulan. Marbulan ma nasida natolu ingkon saroha jala satahi maralohon Sariburaja molo tung mangolu dope ibana, songon i nang tu pomparan ni Siboru Pareme, molo tung adong.

5. ANGKA ANAK NI SARIBURAJA

Nunga matoras eme nabinoan ni Nai Mangiringlaut, humodohodo ma ibana naeng mangintubu alai dipangido rohana do naeng jolo pajumpang ibana dohot Sariburaja asa tiur haroan tubu. Asima roha ni anggina Limbongmulana, Sagalaraja dohot Malauraja, dipangido ma sian Guru Tateabulan hujur Siringis hujur Jambarbaho nabinoanna sian tulangna i ma disombahon nasida singkat ni Sariburaja.
Ala masa do di luat i ari logo ranggapuri matutung, mijur ma nasida sude tu alaman asa martonggo Guru Tateabulan mangido udan paremean tu Mulajadinabolon. Dipangido Nai Mangiringlaut ma asa dipantikhon hujur i di pogu ni alaman, dung i martonggo ma Guru Tateabulan.

Dang sae dope Guru Tateabulan martonggo, humodohodo ma Nai Mangiringlaut, manggunjal ma na dihiringan manuk. Sidung martonggo Guru Tateabulan hu ma dibulanna, gonop diarina, toho ma dipartingkianna tiur ma haroan ni Nai Mangiringlaut, sorang ma baoa. Tompu ma matompas udan sian langit maborbor ma nasida saluhut. Dung sahat tu jabu, dibahen nasida ma goar ni dakdanak i Siraja Iborboron. Laos ala ni i ma ninna umbahen parari gurgur pomparan ni Siraja Iborboron, sai marhobot do langit sai ro do pinomat simbur molo marhorja nasida.

Ia Siboru Pareme didapothon Sariburaja do tu pambuanganna i, ndang sonang roha ni Sariburaja sai balisaon do ibana. Maralamat pandang torus ma ibana mandapothon Siboru Pareme diihuthon babiat sibolang i do ibana songon na manganggo bogas ni Siboru Pareme. Diida nasida do sobuon na pinadekdekhon ni Siboru Pareme di tongan dalan i.

Dung sahat nasida tu harangan Batu Martindi, diida ma lapelape ni Siboru Pareme asal adong dibahen ibotona i jala dao sian aek, dipaunsat ma dungkan toruan tu lambung mata mual, disima tinggal nasida. Babiat sibolang i ma tongtong ro manarui parbue ni hau dohot angka situak ni loba.

Dung i gok ma ditaonna, hu ma di bulanna, jumpang ma arina sorang ma na di bortian anak lahi. Dibahen Sariburaja ma goarna Siraja Altong ala godangan situak ni altong do balanjona. Alai maruba do muse goarna i gabe Siraja Ilontungon.
Babiat sibolang pinarjolma ni Sariburaja i pe, ditubuhon ma sada anak jolma baoa. Aris do rupa ni posoposo i tu Sariburaja alai rabuton do sude dagingna, dibahen Sariburaja ma goar ni anakna i Siraja Galeman.

Dung sorang Siraja Galeman disuru Sariburaja ma babiat i mulak tu Pusukbuhit, ibana pe pagodanggodang anakna i rap dohot Siboru Pareme. Dung magodang Siraja Galeman hurang mardomu do ibana dohot Siraja Ilontungon gabe laho ibana dompak Dairi, pomparanna ma muse marga Babiat, i ma marga Tambeski dohot marga Napagodang.
Rundut partuturan

Sar ma barita, pur alualu tu Guru Tateabulan dohot anakna Limbongmulana, Sagalaraja dohot Malauraja naung sorang Siraja Ilontungon anak ni Sariburaja sian ibotona Siboru Pareme. Marsak ma nasida ndada holan ala ni hahaila na so haholipan, alai rundut ni partuturan on ma na maol patureon. Dung mardos niroha Guru Tateabulan dohot anakna na tolu i, songon on ma dibahen nasida partuturon narundut i:
Ïa Siraja Iborboron anak siahaan do ibana di Sariburaja ai parjolo do ibana tubu sian ripena naung nirajahon i ma Nai Mangiringlaut. Ia Siraja Ilontungon anak paidua ma di Sariburaja ai parpudi do ibana tubu sian ripena na so nirajahon, alai huhut do i ibeberena, ai na marroharoha do Sariburaja dohot ibotona Siboru Pareme.
I ma umbahen didok umpama: “Paramak rere do Sariburaja, maranak huhut maribebere tu Siraja Ilontungon; alai parlage tangki do Siraja Iborboron marlae huhut maranggi tu Siraja Ilontungon”. “Dangkadangka dupangdupang matua haha do anak ni tulang”.

Martinading hata Sariburaja
Marsibunisibuni do Sariburaja manopot jabuna di Pariksabungan dina ro ibana mamereng anakna Siraja Iborboron. Dipasahat ma hujur bosi malela namargoar hujur Siborboron bahen sombana tu anakna i ala so diida tubu.
Ro dope Sariburaja mandapothon ripena dohot anakna Siraja Iborboron tu Pariksabungan. Diungkap ma hombungna i jala dibuat ma sian bagasan sada tintin sipajadijadi, senda huliman dohot batu martahan dungi ditonggohon ma hombungna i laos rapet ma langkopna.

Ditingki i nunga ditua deba muse Nai Mangiringlaut, dipaboa Sariburaja do parampuan tubuna i jala ditonahon asa bahenonna muse goarna Siboru Sanggulhaomasan. Sorang ma tutu boru i ndang sanga diida Sariburaja be i marhasohotan.
Laho ma muse Sariburaja mandapothon anakna di Banuaraja. Dipasahatma tu Siraja Ilontungon sada tintin sipajadijadi songon tanda patuduhononna tu hahana Siraja Iborboron, jala ditonahon ma: Ïa pomparan ni Siraja Ilontungon, marhahahon tulang jala martulanghon haha do tu pomparan ni Siraja Iborboron”. Dipaingot ma huhut asa marsaroha unang adong parsalisian.

Laos dipasahat ma huhut dohot pusako batu martaha i tu Siraja Galeman.
Di dok torsa, na borhat do Siraja Iborboron sian Pariksabungan mangalului amana Sariburaja, Siraja Ilontungon pe borhat do sian Banuaraja tong mangalului amana Sariburaja sian na so masibotoan gabe jumpang ma nasida di tombak Sisunut dolok ni Harianboho. Marsiranggut ma nasida alai ndang adong na talu ndang adong na monang. Alai molo maradian nasida marsiranggut ro do bodat sijumbojumbol mangummai nasida margantiganti, ujungna masisungkunan ma nasida manang ise be. Dipatuduhon be ma tintin pusaka sian amana Sariburaja, “Ho do i hahang”, ninna Siraja Ilontungon tu hahana Siraja Iborboron na umbalga sian ibana laos masihaolan ma nasida. Rap ma nasida mangalului amanasida Sariburaja alai ndang dapot gabe mulak be ma tu hutana.
Ndang adong na mamboto manang didia mate Sariburaja jala manang na didia kuburanna. Na deba mandok na laho do ibana tu Angkola sahat tu aek Parsalinan, sian i muse torus tu Barus jala mambuat boru muse disi. Alai adong do na mandok mate di Pusukbuhit jala dipamasuk Siraja Iborboron tu kuburan batu na ni dakdak pinarade ni Sariburaja hian disi.

6. RAJA HATORUSAN II (TUAN BALASAHUNU)

Dung tang Siraja Iborboron dioli ma boru Jau. Dang pola sadia leleng denggan ma pamatang ni boru Jau i, jala dung dapot di arina dohot tingkina sorang ma na dibortian alai hibul songon jelok marbalutan/martastasan. Dibungka ma tastasanna i, marboa ma posoposo i tarida ma anak lahi. Ala na balutan i ibana tubu digoargoari do ibana “Hobalbalutan”.

Diririt Siraja Iborboron ma goarna, diingot ma tona ni Raja Hatorusan tu amana Sariburaja asa dipampe goar ni sahalak sian pomparanna mambuat goar harajaonna gabe dibahen ma goar ni anak na i Raja Hatorusan II.
Gabe datu bolon do muse Raja Hatorusan II jala paraji nautusan. Boi do dipasang ibana pompang balasaribu tulak balasaratus. Marsahala do ibana jala na sakti gabe dibahen halak do panggoarina “Tuan Balasahunu”.

Mangoli ma muse Raja Hatorusan II, ndang apala binoto boru ni ise na nialapna, Sian tunggane boruna i (adong mandok boru Hasibuan) tubu do lima halak anakna:
1. Anak sihahaan margoar: Ompu Tuan Rajadoli namargoar huhut Datu Taladibabana. Dungkon mate amana ditadingkon ma Pariksabungan mangalului panjampalan nalumomak. Alai dipudi muse bungkas do nang angka anggina i sian Pariksabungan, ai hatiha parserahan ni jolma do tingki i tu desa naualu. Torsa ni Ompu Rajadoli paboaon dope muse di pudi (Torsa no.7).
2. Anak paidua margoar Datu Rimbang, na borhat muse dompak Sarinembah.
3. Anak paitolu goarna Datu Altong (Altokniaji), na bungkas muse tu tano Karo masuk marga Kacaribu mangoli boru Tompul Sipurpuron.
4. Ompu Sahangmataniari, na bungkas tu Toba parhabinsaran sian i muse tu Bandarpulo torus tu Pane donokkon Asahan. Anakna ma Raja Margolang, pomparan ni Raja Margolang gabe marga Margolang do muse.
5. Anakna siampudan margoar Ompu Sindar Matanibulan namargoar huhut Datu Mombangnapitu mambuat boru Tompul Sipurpuron ripena I i ma ina ni Simarimbulubosi na marhuta di Sibaragas Sipultak. Ripena II boru Harondangpane, sian i pitu anakna sahali tubu alai sude do muse sahali mate.
Dung matua Raja Hatorusan II, ditanom pomparanna ma ibana di parbandaan Rianiate di lambung kuburan ni amana Siraja Iborboron dohot Guru Tateabulan.

7. SARIBURAJA II MANOMBANG TU TANO HAUNATAS

Tar suman do parsorang ni Tuan Sariburaja tu parsorang ni anak sihahaan ni Datu Taladibabana, rap tubu do ngingina, obukna dohot sisilonna pe nunga ganjang, alani i dipampe ma goarna Sariburaja II.

Mambuat boru di Uluan do ibana, disura roha marga Hasibuan do i ai i dope marga na adong disi. Lumomo do roha ni anak ni Datu Taladibabana mangaranto humolang sian natorasna. Laho ma nang Sariburaja II dompak Janjimatogu, morot do muse sian i dompak Parparean rap dohot Raja Hatioran. Holan Sariburaja II nama dohot ripena marsolusolu dompak Sidais ai nunga pulik dalan ni anggina Raja Hatioran na laho dompak Habinsaran.

Dipauli Sariburaja II ma soluna sian bulu tolong hibulhibul dirahut marrupahon solu. Dibahen do hundulhundulanna bage marpangunsandean, bulu na ganjang do dibahen holena ima ditungkolhon tu tano/gambo na dibagasan aek i mamolus arung dohot ansising. Sahat ma nasida tu na buntul di Sidais, maradian ma nasida disi naeng mambahen parhutaan ala napu tano i diida. Hape marsahitma boruna Siboru Dongdong Saroding na tubu uju di Dongdong dope nasida, laos mate do boruna i jala dikuburhon do disi.
Borhat ma nasida dompak Hasundutan, ditadingkon ma gomparanna disi, mardalan tot ma nasida sian buntulbuntul i sahat tu Laguboti. Diida ma angka hau na timbo dingkan Angkola ala ni napuna do i ninna rohana. Disi ma Sariburaja II manombang, manosor parhutaan, dibahen ma goar ni huta na i “Haunatas”(hau na atas) disi ma ibana maringanan sahat ro di na mate.

Di na ro Patuan Suriga pomparan ni Tuan Sihubil Tampubolon tu inganan tinadingkon ni Sariburaja II i dapotsa dope gumpar i gabe dibahen ma goar ni luat i Sigumpar.
Tarbarita do Sariburaja II na sian Haunatas di sude Toba Holbung ai datu bolon do ibana pataoar sipangabangabang sipangubungubung dagingna pe togos, malo marmonsak digoari do ibana pangulima. Tarsuman do tu Sariburaja I ndang taralo halak ibana, gabe dibahen ma pangoargoarina “Datu Rimbangsoaloon”.

Gabe jala sarimatua do Sariburaja II (Datu Rimbangsoaloon) mangingani bona pasogit ni Pasaribu Haunatas, adong do onom anakna dohot dua boruna:
1. Anakna sihahaan i ma Datu Pompang Balasaribu na umpompar Pasaribu (torsa no.9)
2. Anakna paidua Siraja Matondang datu bolon parlamat pandang torus, namadangadang do ibana manandangkon hadatuonna. Marserak do pomparanna adong di Sijamapolang, Pakpak, Angkola dohot Kualu.
3. Anakna paitolu Raja Saruksuk, hatop do laho jalang; pomparanna marga Saruksuk maringanan di Barus, Pakpak dohot Karo.
4. Anakna paiopat Raja Sitarihoran, na utusan do marultop marburu pidong tu harangan dohot tombak. Pomparanna adong do di Barus, Silindung, Angkola deba tu Karo dohot Sarinembah.
5. Anakna pailima Raja Parapat, laho do dompak Parapat, Simalungun. Pomparanna adong do di Toba, Silindung, Barus dohot di Angkola (Potibi Padang Lawas)
Boru ni Sariburaja II sihahaan margoar Nai Antingmalela na muli tu Sibagotnipohan anak ni Tuan Sorbadibanua di Balige. Dipangido Sariburaja II do bolina marutang di pudi, ganup taon lehononna sada horbo pelean tu dolok Tolong dohot sada lombu pelean tu Paindoan. Dioloi Sibagotnipohan do i, nunga ngernger gararon utang ninna rohana. Dipudi muse didok Sariburaja II ma asa unang be dipasahat i tu ibana, Sibagotnipohan sandiri ma mamelehon horbo dohot lombu i tu hasahatanna.
Boru siampudan margoar Siboru Pantisabungan na muli tu Babiat Naingol marga Sinaga sian Pariksabungan. Tusi do dipalumehon Datu Marhandangdalu hujur na nialapna sian banua toru saleleng na masimusuan i ibana.
Sipatangkason:

Di rapot ni pomparan ni Datu Marhandangdalu di huta Matondang Tarutung ari 28-29 Februari 1962???? Adong do manang piga sian marga Matondang, Sitarihoran dohot Parapat na mandok dohot nasida anak ni Datu Marhandangdalu, alai di pudi di pelaksanaan ni tambak partanda tarida do na so rim sude margamarga na tolu i mambuktihon na dohot do nasida pomparan ni Datu Marhandangdalu. Sipatangkason dope dia na sasintongna di na laho mamestahon tambak partandaan i.
Di bungku Tarombo W.Hutagalung al.65 dht Sejarah Batak B.S/al 65 martinodohon do Matondang, Saruksuk, Sitarihoran, Parapat, Parubahaji (marga Tinedung dohot marga Sipangkar).

8. DATU POMPANGBALASARIBU SAHAT TU SIPULTAK

Sian na metmet dope anak sihahaanna i nunga sai diajarajari Sariburaja II (Datu Rimbangsoaloon) taringot tu hadatuon dohot hapangaulimaon. Molo ro siseanna marguru manang molo laho ibana manandangkon hadatuonna sai dohot do anakna i dipaboanboan. Tung sude do parbinotoanna i ditungkishon tu anakna i sahat tu pompang balasaribu tulak balasaratus pola dohot goarna dibahen “Datu Pompang Balasaribu”.
Ala ni hadatuonna dohot hapangulimaonna dang sangkot ibana di huta. Dolidoli dope ibana nunga laho manandangkon na binotona tu Balige maringanan di Onanraja. Mahap ibana disi, nangkok muse tu Gumbot, sian i tuat tu Tarabunga. Songonsongon i ma ibana madangadang sian luat nasada tu luat na sada nari.

Dung manang sadia leleng ibana di Tarabunga tuat ma muse tu Meat, ditorushon muse tu Sitanggor nangkok dompak Paranginan torus tu Lintongnihuta. Dung sahat tu Sipultak maradian ma ibana disi ala toho tano i tu rohana bahen ingananna. Dipungka ma disi hutana, dipajongjong jabuna, diula porlak dohot parturan, dipungka ma dohot pahanpahananna, digoari ma hutana i Pea Horsik Sipultak.

Dibuat ibana ma boru ni luat na disi bahen pardihutana i ma boru Hombing. Adong do dua halak anakna dohot sada boruna. Goar ni anakna i:
1. Isangmaima na margoar muse Datu Pulungantua, anakna ma Tumonggo Lubis naumpompar marga Lubis
2. Datu Rimbangsaudara namargoar muse Datu Marhandangdalu, anakna ma Sariburaja III naumpompar marga Pasaribu. (torsa no. 10 dohot 11)
Digoari Datu Pompangbalasaribu do boruna i Siboru Sanduduk i ma na muli tu anak ni Namboruna Siboru Pantisabungan na muli tu Babiat Naingol Sinaga di Pariksabungan.
Sipatangkason:

Adong do na mandok dohot do Tanjungdolok anak ni Datu Pompang Balasaribu alai molo pinatangkas torsa ni Datu Pompang Balasaribu dohot torsa ni anakna Isangmaima (Datu Pulungantua) dohot Datu Pompang Balasaribu (Datu Marhandangdalu) mulai sihadakdanakonna dohot parmusuon siala hujur pusako i, dang hea martaringot goar ni Tanjungdolok; gabe hira tumoho do pandok ni na mandok: Anak ni Datu Taladibabana do Siraja Tanjung, alai siluluan dope hatorangan na tumangkas. Ida torsa no.7

1 comment: